مشهد، یکی از شهرهای فوق‌العاده زیبا و جذاب ایران، جایی که به علاوه از زیبایی‌های طبیعی خود، می‌توانید از غنای تاریخی و فرهنگی آن لذت ببرید. در این مقاله، می‌خواهیم درباره‌ی یکی از کلیساهای ارمنی مشهد صحبت کنیم که بسیاری از مردم محلی از وجود آن اطلاعی ندارند. بنابراین، با ما تا انتهای این متن همراه شوید تا با دقت به این معبد مذهبی آشنا شوید.
تاریخچه کلیسای مسروپ مشهد
کلیسای مسروپ یا همان کلیسای ده دی، در سال ۱۹۴۱ میلادی برای جامعه ارامنه در مشهد ساخته شد و یکی از جاهای دیدنی مشهد است. این ساختمان تاریخی تقریباً سه سال زمان برای ساخت داشت و هاروطیان و کامیاران در فرایند ساخت و ساز آن مشارکت داشتند. کلیسای مسروپ در دوران حکومت سلطنتی پهلوی اول به وجود آمده و در دهه پنجاه، فعالیت فراوانی داشت و مراسمات مسیحیان در آن برگزار می‌شد.
با کاهش جمعیت ارامنه در مشهد، فعالیت‌های این کلیسا به شدت کاهش یافت. امروزه، مدیریت کلیسای مسروپ توسط شورای خلیفه‌گری تهران – شمال انجام می‌شود. این بنای تاریخی در سال ۱۳۸۴ به عنوان یکی از آثار ملی توسط همین شورا ثبت شده است.
کلیسای مسروپ مقدس یکی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی مشهد به شمار می‌رود و مورد توجه گردشگران قرار می‌گیرد. این بنا نماد حضور و فعالیت جامعه ارامنه در مشهد است و برای حفظ میراث فرهنگی این شهر اهمیت دارد.
در گذشته، ارمنیان ایران تنها در زمینه‌های محدودی مانند زرگری، جواهرسازی و بازرگانی می‌توانستند فعالیت کنند و روابطشان با مسلمانان نیز محدود بود. اما در دوران پهلوی اول، این روابط به گرمی و گسترش یافت و ارامنه حتی مجوز ساخت کلیسا در مشهد را دریافت کردند.
کلیسای مسروپ مقدس که در سال ۱۹۴۱ میلادی (۱۳۲۰ شمسی) ساخته شده است، همان کلیسای دوران پهلوی اول است. نام آن از مسروپ ماشتوس، زبان‌آفرین زبان ارمنی، گرفته شده است. عالوه بر مشهد، کلیساهای مسروپ مقدس در اراک، رشت و اهواز نیز وجود دارند.
در طول تاریخ، ارمنیان ایران با محدودیت‌های زیادی در فعالیت‌های خود مواجه بودند. اما در دوره پهلوی اول، این محدودیت‌ها کاهش یافت و آزادی بیشتری به آنها داده شد. یکی از نمادهای این دوره، ساخت کلیسای مسروپ مقدس در مشهد در سال ۱۳۲۰ شمسی (۱۹۴۱ میلادی) است.
کلیسای مسروپ مقدس، که نامش از مسروپ ماشتوس، زبان‌آفرین زبان ارمنی گرفته شده، نماد گسترش روابط ارمنیان با مسلمانان و بهبود شرایط آنها در آن دوره است. علاوه بر مشهد، کلیساهای مسروپ مقدس دیگری نیز در اراک، رشت و اهواز وجود دارند.
در سال ۱۳۹۶ شمسی (۲۰۱۷ میلادی)، با همکاری ارامنه مشهد، بازسازی و مرمت این کلیسا انجام شد. قسمت‌هایی از جمله بام، محوطه داخلی، نمای مشرف به میدان ده دی، کف و افزایش استحکام بنا بازسازی شدند.
امروزه، کلیسای مسروپ مقدس مشهد به عنوان یکی از مهمترین نمادهای حضور و فعالیت ارمنیان در ایران و تداوم ارتباط آنها با جامعه ایرانی شناخته می‌شود.
معماری کلیسای مسروپ مشهد
در مشهد، کلیسای مسروپ مقدس بر روی زیربنایی به مساحت ۳۰۰ متر مربع ساخته شده است. این کلیسا در سال ۱۳۳۰ سند شهرداری دریافت کرد. پس از تکمیل ساخت اصلی کلیسا، بخش‌هایی از جمله مدرسه آرین، ساختمان اداری و کتابخانه به آن افزوده شدند.
معماری این کلیسا به شکل ذوزنقه است و دارای دو گنبد مخروطی با صلیب آهنی در رأس آنهاست. گنبدهای کلیسا از آجر ساخته شده‌اند و ناقوسی که در زمان جشن‌های ۲۵۰۰ شاهنشاهی به آن اضافه شد، در منطقه جلفای اصفهان ساخته شده است.
امروزه تنها یک درب ورودی فعال باقی مانده است و کتیبه‌ای در بالای آن نام متولیان ساخت و تاریخ احداث را نشان می‌دهد. البته در زمان ساخت، ۳ درب ورودی در نظر گرفته شده بود که متأسفانه ۲ درب آن به طور کامل مسدود شده‌اند.
این کلیسا، کمتر شناخته شده و حتی محلیان نیز اطلاعات کافی درباره‌ی آن ندارند، اما ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. یکی از مهمترین ویژگی‌های آن، طاق ستون‌دار مستطیلی است که برای نمای خارجی درب ورودی در نظر گرفته شده است. محراب کلیسا در ضلع شرقی قرار دارد. روشنایی کلیسا توسط نورگیرهای قرار داده شده در ضلع‌های شمالی و جنوبی آن فراهم می‌شود. ساختمان اصلی بالاتر از سطح زمین قرار دارد و برای بخش‌های زیرزمینی، پنجره‌هایی ایجاد شده تا رطوبت کمتری در فضا ایجاد شود.
کلیسای مسروپ مقدس دو گنبد مخروطی دارد؛ گنبد بزرگتر مربوط به تالار اصلی است و دارای کاشی‌های سفید با نقوش سبز در دورتادور آن است. گنبد کوچکتر روی درب ورودی اصلی قرار دارد. همچنین گنبد سومی به شکل شیروانی بزرگ و آهنی وجود دارد که کمتر کسی در مورد آن صحبت می‌کند.
کلیسای مسروپ مقدس مشهد یکی از مهمترین بناهای تاریخی و معماری ارامنه در ایران است. این کلیسا در ضلع جنوبی قرار دارد و در همسایگی آن، مدرسه آرین ارامنه در ضلع شمالی قرار گرفته است.
معماری کلیسای مسروپ مقدس مشهد دو طبقه است و هر دو طبقه دارای طراحی مشابه هستند. محراب کلیسا در ضلع شرقی واقع شده و فقط کشیش‌ها اجازه ورود به آن را دارند. در سالن اصلی، خطابه‌ای با ارتفاع بلند قرار گرفته که برای برخی مراسم‌های مذهبی استفاده می‌شود.
ورودی اصلی کلیسا یک درب چوبی بزرگ و قهوه‌ای رنگ است که روی آن صلیب‌های سفید نقش بسته‌اند. این ورودی به تالار اصلی منتهی می‌شود که در آن لوسترهای بزرگ و زیبا، کاشی‌های کرم رنگ در ستون‌ها، تابلوهای ارزشمند و فرش قرمز و نیمکت‌های چوبی قرار دارند.
مجموعه کلیسای مسروپ مقدس مشهد و مدرسه آرین ارامنه در کنار هم یکی از مهمترین مراکز تاریخی و فرهنگی ارامنه در ایران محسوب می‌شوند.
اشیای قیمتی کلیسای مسروپ مشهد
کلیسای مسروپ مقدس در مشهد، همانند بسیاری از کلیساهای ایران، محل نگهداری اشیای قدیمی و گرانبهای متعددی است. یکی از مهمترین آثار این مجموعه، تابلوی سوزن‌دوزی است که لحظه به آغوش گرفتن حضرت عیسی مسیح توسط حضرت مریم را به تصویر می‌کشد. این تابلو به موزه ملی تهران منتقل شده است.
کلیسای مسروپ مقدس همچنین میزبان ظروف نقره‌ای باستانی است. یکی دیگر از آثار ارزشمند این کلیسا، صلیب فلزی خاصی است که برای مراسم تقدیس استفاده می‌شود و در شهر کاشان ساخته شده است. همچنین، نقاشی‌های اهدایی با قدمت بین ۳۰ تا ۷۰ سال از دیگر اشیای گرانبهای این مکان هستند.
کتابخانه کلیسای مسروپ مقدس در مشهد، محل نگهداری انجیل به زبان فارسی و ارمنی و همچنین حدود ۴۰۰۰ جلد کتاب است. در این مجموعه، کتب به زبان روسی و ارمنی که در دهه ۱۳۴۰ توسط ارامنه سبزوار و قوچان اهدا شده‌اند نیز نگهداری می‌شوند. یک کتاب سنگی ۱۷۰ ساله نیز از دیگر اشیای گرانبهای این موزه به شمار می‌رود.
کلیسای مسروپ کجاست؟
خیابان امام خمینی، امام خمینی ۳۴، کلیسای مسروپ مقدس
